ترموستات آبگرمکن برقی در ظاهر یک قطعه ساده است، اما نوع و ساختارش تعیین میکند آب چقدر سریع گرم شود و چه‌قدر ایمن بماند. تفاوت میان ترموستات‌های انگشتی، دوبل و دیجیتال فقط در ظاهر نیست؛ هرکدام دقت، حساسیت و سطح ایمنی متفاوتی دارند و انتخاب درست آن‌ها مستقیماً روی عملکرد آبگرمکن تأثیر می‌گذارد.
ترموستات آبگرمکن برقی چیست و چگونه کار میکند؟
ترموستات در آبگرمکن برقی دقیقاً همان قطعه‌ای است که تعیین میکند آب چه زمانی گرم شود، چه زمانی دستگاه خاموش بماند و مهم‌تر از همه، اجازه نمی‌دهد دمای مخزن بیش از حد بالا برود. اگر بخواهیم ساده بگوییم، ترموستات مغز کنترل دمای آبگرمکن است؛ قطعه‌ای کوچک اما حیاتی که میان برق و المنت قرار می‌گیرد و دمای آب را لحظه‌به‌لحظه تنظیم میکند. بدون ترموستات، المنت هرگز خاموش نمی‌شد و آبگرمکن در چند دقیقه به نقطه خطرناک داغی می‌رسید.
ترموستات با یک حسگر دمایی کار میکند؛ این حسگر معمولاً به‌صورت انگشتی یا فلنچی داخل مخزن قرار می‌گیرد و دمای واقعی آب را اندازه‌گیری میکند. وقتی دما از عدد تنظیم‌شده پایین‌تر بیاید، ترموستات برق المنت را وصل میکند و المنت شروع به گرم‌کردن آب میکند. همین‌که دما به حد مطلوب رسید، جریان برق را قطع میکند. این قطع‌ووصلی کاملاً طبیعی است و نشان می‌دهد ترموستات در حال کنترل دقیق دماست. برای همین است که می‌گویند عملکرد یک آبگرمکن خوب، قبل از هر چیز به سلامت ترموستات وابسته است.
جالب اینجاست که ترموستات فقط دما را تنظیم نمی‌کند؛ یک نقش ایمنی بسیار مهم هم دارد. در مدل‌های دوبل یا ترموستات‌های ایمنی، یک قطع‌کن حرارتی اضافی قرار دارد که اگر به هر دلیل ترموستات اصلی عمل نکند و دما بیش از حد بالا برود، این قطع‌کن اضطراری برق المنت را کاملاً قطع میکند. همین عملکرد ساده مانع داغ شدن بیش از حد مخزن و حتی خطرات جدی‌تر می‌شود.
عملکرد دقیق ترموستات نه‌تنها روی ایمنی، بلکه روی مصرف برق نیز تأثیر زیادی دارد. اگر ترموستات درست تنظیم شده باشد و به‌موقع قطع‌ووصلی انجام دهد، آبگرمکن تنها زمانی کار میکند که لازم است. اما اگر حسگر درست در جای خودش قرار نگیرد، یا ترموستات دیر عمل کند، دستگاه بی‌دلیل انرژی بیشتری مصرف میکند و آب هم دیرتر گرم می‌شود.
انواع ترموستات آبگرمکن برقی کدام‌اند؟
ترموستات در آبگرمکن برقی همان قطعه‌ای است که دمای آب را زیر نظر می‌گیرد و هر زمان لازم باشد، المنت را روشن یا خاموش میکند. اگر این قطعه درست انتخاب نشود، آبگرمکن یا بیش از حد داغ می‌شود یا اصلاً به دمای مطلوب نمی‌رسد. به همین دلیل شناخت انواع ترموستات قبل از خرید، برای هر کسی که با آبگرمکن سروکار دارد ضروری است. به‌طور کلی ترموستات‌های آبگرمکن برقی در چند دسته اصلی قرار می‌گیرند که هرکدام کارکرد و طراحی متفاوتی دارند.
اولین و رایج‌ترین نوع، ترموستات انگشتی است. این مدل به‌صورت مستقیم داخل محفظه مخصوص در بدنه مخزن قرار می‌گیرد و نوک آن در تماس با دمای واقعی آب است. ترموستات‌های انگشتی معمولاً برای آبگرمکن‌های خانگی کوچک یا متوسط استفاده می‌شوند و به‌خاطر سادگی ساختار، قیمت مناسب و واکنش سریع به تغییر دما محبوبیت زیادی دارند. این مدل‌ها وقتی به دمای تنظیم‌شده برسند، برق المنت را قطع می‌کنند و اگر دما پایین بیاید دوباره مدار را وصل می‌کنند.
نوع دوم، ترموستات دوبل است؛ مدلی که علاوه بر کنترل دما، یک سیستم قطع‌کن ایمنی اضافه دارد. در واقع اگر به هر دلیلی ترموستات اصلی عمل نکند و آب بیش از حد گرم شود، ترموستات دوم وارد عمل می‌شود و برق المنت را قطع میکند تا از خطر داغی بیش‌ازحد یا ترک خوردن مخزن جلوگیری کند. به همین دلیل در آبگرمکن‌های مخزنی بزرگ‌تر یا مدل‌هایی که توان المنت بالا دارند، معمولاً از ترموستات‌های دوبل استفاده می‌شود.
نوع سوم، ترموستات فلنچی است. این مدل معمولاً در آبگرمکن‌هایی استفاده می‌شود که المنت آن‌ها فلنچی باشد. ترموستات فلنچی طراحی متفاوتی دارد و به‌صورت یک مجموعه کامل همراه با پایه و محل قرارگیری سنسور ارائه می‌شود. این نوع ترموستات برای مخازن بزرگ که حرارت باید به‌طور یکنواخت کنترل شود مناسب‌تر است و با المنت‌های قدرتمند سازگاری بیشتری دارد.
در سال‌های اخیر، مدل‌های ترموستات دیجیتالی نیز وارد بازار شده‌اند. این ترموستات‌ها دقت بالاتری در تنظیم دما دارند و تغییرات دمایی را به‌صورت عددی نمایش می‌دهند. در برخی سیستم‌ها حتی امکان محدود کردن دما یا تنظیم برنامه زمانی هم وجود دارد. این مدل‌ها بیشتر در سیستم‌های پیشرفته یا مناطقی که کنترل دقیق دما اهمیت دارد استفاده می‌شوند.
در مجموع، انتخاب نوع ترموستات باید بر اساس توان المنت، حجم مخزن و مدل آبگرمکن انجام شود. هر کدام از این ترموستات‌ها برای شرایط خاصی طراحی شده‌اند و انتخاب اشتباه آن‌ها می‌تواند مصرف برق را بالا ببرد، عمر المنت را کوتاه کند یا حتی باعث خرابی مخزن شود. اگر در انتخاب مدل مناسب برای دستگاهتان تردید دارید، در «ترموهیتر گرمازا» می‌توانید انواع ترموستات‌های استاندارد را با توجه به نوع آبگرمکن انتخاب کنید و مطمئن باشید که قطعه انتخابی دقیقاً با دستگاه شما سازگار است.
تفاوت ترموستات تک‌پل و دوبل برای آبگرمکن چیست؟
ترموستات یکی از مهم‌ترین قطعات ایمنی در آبگرمکن برقی است و انتخاب نوع درست آن تأثیر مستقیمی بر عملکرد دستگاه و حتی مصرف برق دارد. اما بین ترموستات تک‌پل و دوبل یک تفاوت کلیدی وجود دارد که معمولاً بسیاری از مصرف‌کنندگان از آن بی‌خبرند و همین بی‌اطلاعی باعث انتخاب اشتباه و خرابی‌های مکرر می‌شود.
ترموستات تک‌پل وظیفه ساده و مشخصی دارد: تنها یک مسیر برق را قطع میکند. یعنی وقتی دما به حد تنظیم‌شده برسد، جریان برق المنت قطع می‌شود و آبگرمکن وارد حالت استراحت می‌شود. این مدل بیشتر در آبگرمکن‌های کوچک‌تر و سیستم‌هایی که فشار حرارتی زیادی ندارند استفاده می‌شود. عملکردش قابل قبول است، اما در شرایط خاص—مثلاً زمانی که ترموستات دچار گیرکردگی مکانیکی شود—قطع کامل جریان تضمین‌شده نیست.
اما ترموستات دوبل علاوه‌بر مسیر اصلی برق، یک مسیر ایمنی دوم هم دارد. این مسیر دوم در حقیقت قطع‌کن اضطراری است. اگر به هر دلیل ترموستات اصلی به‌موقع فرمان قطع ندهد و دمای مخزن بیش‌ازحد بالا برود، پل دوم وارد عمل می‌شود و برق را به‌طور کامل قطع میکند. به‌همین دلیل است که در بسیاری از آبگرمکن‌های جدیدتر و مخزنی، ترموستات دوبل استاندارد اصلی محسوب می‌شود. این مدل احتمال داغی بیش‌ازحد، ترک خوردن مخزن یا سوختن المنت را به حداقل می‌رساند.
از نظر ایمنی، تفاوت این دو مدل بسیار بزرگ است. ترموستات تک‌پل برای محیط‌هایی که فشار کاری کم است و المنت وات بالایی ندارد کافی است، اما در آبگرمکن‌هایی با ظرفیت بیشتر یا مناطقی که نوسان برق زیاد است، استفاده از ترموستات تک‌پل ریسک بالایی دارد. ترموستات دوبل در چنین شرایطی یک لایه امنیتی اضافه ایجاد میکند که می‌تواند جلوی بسیاری از خسارت‌ها را بگیرد.
ترموستات مناسب آبگرمکن ارج و بوتان
انتخاب ترموستات برای آبگرمکن‌های ارج و بوتان برخلاف چیزی که به نظر می‌رسد، فقط این نیست که یک قطعه مشابه مدل قبلی تهیه شود. هر دو برند طراحی‌های متفاوتی در بخش مخزن، جایگیری سنسور حرارتی و سیستم ایمنی دارند و به همین دلیل ترموستات سازگار با مدل‌هایشان باید دقیق انتخاب شود. کوچک‌ترین تفاوت در طول سنسور یا نحوه قطع‌ووصلی برق، می‌تواند باعث دیر گرم شدن آب، داغی بیش‌ازحد یا حتی خرابی المنت شود.
در آبگرمکن‌های ارج معمولاً از ترموستات‌های انگشتی با سنسور بلندتر استفاده می‌شود؛ چون مخزن این مدل‌ها عمق بیشتری دارد و سنسور باید بخش بیشتری از حرارت را احساس کند. به همین دلیل، ترموستات‌های با سنسور کوتاه معمولاً دمای واقعی را درست تشخیص نمی‌دهند و یا زودتر از زمان لازم برق را قطع می‌کنند. در نتیجه آب فقط نیمه‌گرم می‌شود یا کاربر مجبور می‌شود دمای دستگاه را بیش از حد بالا ببرد. مدل‌های «دوبل» هم برای ارج توصیه می‌شوند، چون علاوه‌بر کنترل دمای اصلی، یک قطع‌کن ایمنی نیز دارند که در صورت داغی غیرعادی مخزن، جریان را کاملاً قطع میکند.
بوتان اما سیستم متفاوتی دارد. در بسیاری از مدل‌های بوتان، ترموستات باید با فلنج و المنت دستگاه هماهنگ باشد، چون برخی مدل‌ها سنسور را دقیقاً در مرکز فلنج قرار می‌دهند. این یعنی طول سنسور و زاویه قرارگیری آن اهمیت زیادی دارد. اگر سنسور کوتاه‌تر از حد استاندارد باشد، دما دیر تشخیص داده می‌شود و آب بیش از اندازه داغ می‌شود. اگر بلندتر باشد، به المنت نزدیک شده و باعث قطع و وصل‌های بی‌موقع می‌شود. به همین دلیل، ترموستات‌های مخصوص بوتان معمولاً حساسیت دمایی بالاتری دارند و دقتشان برای مخازن کوچک‌تر بهینه شده است.
نکته‌ای که معمولاً نادیده گرفته می‌شود، هماهنگی ترموستات با توان المنت است. در هر دو برند، استفاده از ترموستات ضعیف روی المنت‌های ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ وات می‌تواند باعث سوختن سریع کنتاکت‌ها شود. ترموستات‌های ارج و بوتان هر دو باید جریان کافی را تحمل کنند و در عین‌حال بدون جرقه‌زدن یا چسبندگی کنتاکت فعالیت کنند. همین موضوع باعث می‌شود استفاده از نمونه‌های ارزان و عمومی، در ظاهر مقرون‌به‌صرفه اما در عمل خسارت‌زا باشد.
آیا می‌توان ترموستات ارج را روی بوتان نصب کرد؟
در بیشتر مدل‌ها خیر؛ چون طول سنسور و حساسیت حرارتی متفاوت است و دما را اشتباه تشخیص می‌دهد.
چرا آبگرمکن با ترموستات نامناسب دیر گرم می‌شود؟
چون سنسور طول یا حساسیت صحیح ندارد و قبل از رسیدن به دمای واقعی، برق المنت را قطع میکند.
نشانه خرابی ترموستات آبگرمکن چیست؟
نیمه‌گرم شدن آب، خاموش و روشن شدن مداوم دستگاه، یا روشن نشدن المنت با وجود برق ورودی.
آیا ترموستات دیجیتال برای ارج و بوتان بهتر است؟
در برخی مدل‌ها بله؛ چون دقت تنظیم دما بالاتر است، اما باید با مدل مخزن و المنت سازگار باشد.
طول سنسور ترموستات چقدر مهم است؟
بسیار مهم؛ سنسور کوتاه یا بلند باعث تشخیص اشتباه دما و عملکرد نامنظم آبگرمکن می‌شود.
بهترین دمای تنظیم برای آبگرمکن ارج و بوتان چقدر است؟
معمولاً بین ۵۵ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد برای مصرف خانگی مناسب است.